అసఫ్ జాహ్ VI – మీర్ మహబూబ్ అలీ ఖాన్ సిద్ధిఖీ (1866–1911) సమగ్ర జీవిత చరిత్ర
పరిచయం
మీర్ మహబూబ్ అలీ ఖాన్ సిద్ధిఖీ, అంటే అసఫ్ జాహ్ VI, అసఫ్ జాహీ వంశ చరిత్రలో అత్యంత ఆకర్షణీయమైన మరియు ప్రభావవంతమైన పాలకుల్లో ఒకరుగా నిలిచారు. 1866, ఆగస్టు 18న హైదరాబాద్‌లోని పురానీ హవేలీలో జన్మించిన ఆయన, చిన్న వయసులోనే 1869లో ఆరున్నర సంవత్సరాల వయసులో నిజాం సింహాసనం అధిరోహించారు. 1869 నుంచి 1911 వరకు జరిగిన వారి పరిపాలన కాలం సంప్రదాయ రాచరిక వైభవం, ఆధునిక సంస్కరణలు, మరియు వ్యక్తిగత విశిష్టతల మిశ్రమంగా సాగింది.
అఫ్జల్-ఉద్-దౌలా (అసఫ్ జాహ్ V) ఏకైక కుమారునిగా, ఆయన విశాలమైన దక్కన్ ప్రాంతాన్ని అధికారం చేతిలోకి తీసుకున్నారు. ఈ ప్రాంతం సంస్కృతుల సమ్మేళనానికి మరియు ఆర్థిక అవకాశాలకు కేంద్రమైంది. ఆధునికతను ప్రోత్సహించడం, పరిశ్రమల అభివృద్ధి, ఆధ్యాత్మిక నమ్మకాలతో పరిపాలనా విధానాన్ని మిళితం చేయడం ఆయన పాలనకు ప్రత్యేకత కలిగించింది.
విశిష్ట వేషధారణ, భాషా ప్రావీణ్యం, కవితా ప్రతిభ, మరియు విలక్షణమైన వేట నైపుణ్యంతో ప్రజల మనసు గెలుచుకున్న మహబూబ్ అలీ ఖాన్, "తీస్ మార్ ఖాన్" అనే బిరుదుతో ప్రసిద్ధి పొందారు. ప్రకృతి విపత్తులు మరియు బ్రిటిష్ రాజకీయ ఒత్తిడుల నేపథ్యంలో కూడా ఆయన పాలన హైదరాబాద్ నగరాన్ని ఆధునికత వైపు నడిపించడంతో పాటు దాని ఇండో-ఇస్లామిక్ వారసత్వాన్ని పరిరక్షించింది.
1911, ఆగస్టు 29న, కేవలం 45 ఏళ్ల వయసులో ఆయన మరణించడం ఒక యుగాంతంలా భావించబడింది. ఆయన కుమారుడు ఉస్మాన్ అలీ ఖాన్ తర్వాతి నిజాం అయ్యారు.
ప్రారంభ జీవితం మరియు కుటుంబ నేపథ్యం
మీర్ మహబూబ్ అలీ ఖాన్ జీవితం హైదరాబాద్ రాజవంశపు వైభవ మధ్య ప్రారంభమైనప్పటికీ, చిన్న వయసులోనే బాధ్యతలు ఆయన భుజాలపైకి వచ్చాయి. అఫ్జల్-ఉద్-దౌలా పాలన నిష్కలకళంకంగా సాగింది, అయితే 1869లో ఆయన హఠాత్తుగా మరణించడంతో, మహబూబ్ అలీ ఖాన్ కేవలం రెండున్నరేళ్ళ వయసులో నిజాం అయ్యారు.
అసఫ్ జాహీ వంశం మొఘల్ సామ్రాజ్యానికి మంచి దన్నుగా ఉన్న రాజవంశంగా ప్రసిద్ధి. ఆయన జన్మస్థలమైన పురానీ హవేలీ, ఒక సాధారణ నివాసం కాదు – అది రాచరిక కుటుంబ వైభవానికి, ఇండో-ఇస్లామిక్ శైలిలో నిర్మితమైన కళాత్మక నిర్మాణానికి నిదర్శనంగా నిలిచింది.
చిన్న వయసు కావడంతో, రాజ్యం నిర్వాహణ బాధ్యతలు రిజెన్సీ రాజ ప్రతినిధి మండలికి అప్పగించబడ్డాయి. చౌమహల్లా ప్యాలెస్‌లో ప్రత్యేకంగా ఏర్పాటు చేసిన పాఠశాలలో బ్రిటిష్ ఉపాధ్యాయుడు కెప్టెన్ జాన్ క్లార్క్ ద్వారా పాశ్చాత్య విద్యలో అభ్యాసం చేశారు. ఈ విద్యలో ఇంగ్లీషు సాహిత్యం, చరిత్ర, మానవ సంబంధ నైపుణ్యాలపై దృష్టి పెట్టారు. మరోవైపు, భారతీయ పండితుల వద్ద పర్షియన్, అరబిక్, ఉర్దూ భాషల్లో కూడా తగిన విద్యను పొందారు.
కుశాగ్రమైన బుద్ధి, వేగంగా గ్రహించే నైపుణ్యం ఆయనను ప్రగతిశీల పాలకుడిగా తీర్చిదిద్దింది. కుటుంబ పరంగా, రాజవంశ సంప్రదాయ ప్రకారం అనేకమంది భార్యలు, పిల్లలు ఉండేవారు. మహబూబ్ అలీ ఖాన్ కుమారుడే తరువాతి నిజాం అయిన ఉస్మాన్ అలీ ఖాన్.
సింహాసనం అధిరోహణ మరియు రిజెన్సీ పరిపాలన
1869లో జరిగిన మహబూబ్ అలీ ఖాన్ సింహాసనం అధిరోహణ, బ్రిటిష్ రాజ్యాధిపత్యం నడుమ, హైదరాబాద్ రాజ్యం కోసం కీలక మలుపుగా నిలిచింది. రిజెన్సీ కాలంలో దివాన్ సాలార్ జంగ్ I ముఖ్య రిజెంట్‌గా, షంస్-ఉల్-ఉమ్రా III సహ రిజెంట్‌గా ఉన్నారు.
1884, ఫిబ్రవరి 5న జరిగిన అధికారిక పట్టాభిషేక వేడుకలో, 16 ఏళ్ల వయసులో అధికార పరిపాలనను స్వయంగా చేపట్టారు. ఈ కార్యక్రమంలో బ్రిటిష్ వైస్రాయ్ **లార్డ్ రిపన్** పాల్గొన్నారు. మహబూబ్ అలీ ఖాన్‌కు "హిస్ ఎగ్జాల్టెడ్ హైనెస్ అసఫ్ జాహ్", "ముజఫర్-ఉల్-ముల్క్", "ఫతేహ్ జంగ్" వంటి బిరుదులు ఇవ్వబడ్డాయి.
ఈ కాలంలో సాలార్ జంగ్ చేసిన భూసంస్కరణలు, న్యాయవ్యవస్థలో సంస్కరణలు, పారిశ్రామిక వృద్ధికి బీజాలు వేశారు. యువ నిజాం పాలనలో ప్రజలకు అందుబాటులో ఉండే అధికారి అనే ఖ్యాతిని సంపాదించారు.
పాలనా విధానం, ఉపాధి రంగాలు మరియు రైలు–పరిశ్రమల అభివృద్ధి
1884 నుండి ఆయన పరిపాలన పూర్తిగా ప్రారంభమైంది. ప్రధానంగా నిజాం గ్యారెంటీడ్ స్టేట్ రైల్వే 1879లో స్థాపించబడింది. ఈ ప్రాజెక్ట్ హైదరాబాద్‌ను దేశవ్యాప్తంగా రైల్వే లైన్లకు అనుసంధానించింది. సికింద్రాబాద్-వాడి లైన్ ప్రారంభించి, ముంబై మరియు మద్రాసు నగరాలను కలిపేలా విస్తరించారు.
రైలు మార్గాల అభివృద్ధితో పరిశ్రమలు కూడా పుష్కలంగా అభివృద్ధి చెందాయి. హుస్సేన్ సాగర్ పరిసర ప్రాంతాల్లో వస్త్ర కర్మాగారాలు, గన్ని బ్యాగ్ ఫ్యాక్టరీలు, ఇంజనీరింగ్ వర్క్-షాపులు స్థాపించబడ్డాయి. ఉద్యోగ అవకాశాలు పెరిగి, ప్రజలు సమీప గ్రామాల నుంచి వస్తూ నగరీకరణ పెరిగింది.
ఇతర రంగాల్లో:
సాగునీటి ప్రాజెక్టులు, కాలువలు, చెరువుల నిర్మాణం.
హైదరాబాద్ మెడికల్ కాలేజ్ స్థాపన – ఇది భారతదేశంలో తొలి మెడికల్ కళాశాలగా గుర్తింపు పొందంది.
1873లో 14 పాఠశాలలు ఉండగా, 1911 కల్లా 1,000కి పైగా స్కూళ్లు ఏర్పడ్డాయి.
వ్యక్తిగత నమ్మకాలు: ఆధ్యాత్మికత, వైధ్య చికిత్స
మహబూబ్ అలీ ఖాన్ ఆధ్యాత్మిక నమ్మకాలకు ప్రసిద్ధి. ఆయనకు పాముకాటు నివారణ శక్తి ఉందని ప్రజలు నమ్మేవారు. 1905లో ఆయనే స్వయంగా "ఎవరైనా పాముకాటు బాధితులు నన్ను పగలు రాత్రి తేడా లేకుండా ఏ సమయంలో ఆయినా సంప్రదించవచ్చు" అనే ఫర్మాన్ జారీ చేశారు.
ఆయన "మహబూబ్ పాషా కి దుహాయి, జహర్ ఉతర్ జా" అని మంత్రాలు చదివి చికిత్స చేసేవారు. సూఫీ గురువులు, ప్రత్యేకించి హజ్రత్ షా ఖామోష్ షా వంటి గురువుల నుంచి ఆయనకు అనేక ధ్యాన విద్యలు సిధ్దించాయి.
1908 ముసీ వరద సమయంలో, 41 రోజుల చిల్లా ఖషీ అనే ధ్యానంలో పాల్గొన్నారు. ప్రజలలో ఆయన ఒక రక్షకుడిగా, దివ్యశక్తి కలిగినవారిగా పిలవబడేలా చేశారు.
భాషా నైపుణ్యం, కవిత్వం, సాంస్కృతిక ఆశ్రయం
మహబూబ్ అలీ ఖాన్ ఉర్దూ, తెలుగు, ఫార్సీ భాషల్లో ప్రావీణ్యం కలిగి ఉన్నారు. ఈ భాషల్లో కవిత్వాన్ని కూడా రచించారు. హుస్సేన్ సాగర్ తీరంలో ట్యాంక్ బండ్ పై ఆయన కవితలు శిలాఫలకాలపై లిఖించబడి ఉన్నాయి.
ముషాయిరాలు, గజల్, ఖవ్వాలీలకు ఆయన ఆసరా ఇచ్చారు. కళలకు, సాహిత్యానికి అనుగుణంగా రాజప్రసంగాలు, సభలు నిర్వహించేవారు. భాషా ప్రావీణ్యం ద్వారా పరిపాలన మరియు ప్రజలతో సంబంధాన్ని బలంగా ఉంచారు.
వేట నైపుణ్యం: "తీస్ మార్ ఖాన్" బిరుదు
అతని గురించి చెప్పేటప్పుడు వేటకళను మరిచిపోలేము. 30 పులులను వేటాడినందుకు, “తీస్ మార్ ఖాన్” బిరుదు పొందారు. ప్రజలను వేదిస్తున్న పులులను గమనించి, వేట ద్వారా ప్రజలను రక్షించేవారు. ఒక్క తూటాతో పులిని పడగొట్టే నైపుణ్యం ఉన్నట్లు చెబుతారు. ఎంతో వేట నైపుణ్యం ఉన్నా ఆయన ఆయన సంరక్షణ నినాదాన్ని కూడా ప్రోత్సహించారు – అవసరమైతేనే వేటాడేవారు.
మరణం మరియు వారసత్వం
1911, ఆగస్టు 29న ఫలక్‌నుమా ప్యాలెస్‌లో ఆయన కన్నుమూశారు. ఆయన అంత్యక్రియలు మక్కా మసీదు సమీపంలో నిర్వహించబడ్డాయి. పెద్ద సంఖ్యలో ప్రజలు హాజరయ్యారు. ఆయన కుమారుడు ఉస్మాన్ అలీ ఖాన్ తరువాతి నిజాం అయ్యారు.
మహబూబ్ అలీ ఖాన్ వారసత్వం బహుముఖంగా ఉంది:
* రైల్వేలు, పరిశ్రమల ద్వారా ఆధునిక హైదరాబాద్‌కు బీజం వేశారు.
* వ్యక్తిగత విశేషాలతో రాచరికాన్ని మానవీయతతో ముడిపెట్టారు.
* నేటికీ ట్యాంక్ బండ్, రైల్వే స్టేషన్లు ఆయన దృష్టిని గుర్తుచేస్తున్నాయి.
No comments:
Post a Comment