Andhra Mahila Sabha and women movements in Nizam state

 Andhra Mahila Sabha and women movements in Nizam state

ప్రశ్న: ఆంధ్ర మహిళా సభ మరియు మహిళా ఉద్యమాలు

పరిచయం

ఆధునిక భారత మహిళా చరిత్రలో ఆంధ్ర మహిళా సభ ప్రత్యేకమైన స్థానం ప్రత్యేకమైంది. ఇది కేవలం ఒక మహిళా వేదిక కాదు, ఒక మార్గదర్శక సంస్థ, ఒక సమాజ మార్పు ఉద్యమం. 1930లో ఆంధ్ర మహాసభ పరిధిలో స్థాపించబడిన ఈ సంస్థ, స్వాతంత్ర్య ఉద్యమ కాలంలో మహిళల సామాజిక, రాజకీయ మరియు సాంస్కృతిక ఉద్యమానికి శక్తివంతమైన ప్రేరణగా నిలిచింది. మహిళల శిక్షణ, అణచివేతకు వ్యతిరేకత, అసంబద్ద సాంప్రదాయాలను ప్రశ్నించడం వంటి అంశాల్లో ఇది కీలక పాత్ర పోషించింది. స్వాతంత్ర్యానంతరం తెలంగాణ ప్రాంతంలోనూ మహిళా చైతన్యానికి ఇది బలమైన మూలస్తంభంగా నిలిచింది.

ఆవిర్భావం మరియు ప్రారంభ దశలు

ఆంధ్ర మహిళా సభ 1930లో ఆంధ్ర మహాసభలో భాగంగా ఏర్పడింది. ఆంధ్ర మహాసభ స్వాతంత్ర్య ఉద్యమానికి, సమాజ హితానికి కట్టుబడి పని చేస్తూ మహిళా అభ్యున్నతికి ప్రత్యేక వేదిక అవసరమని గుర్తించి, ఈ మహిళా సభను స్థాపించింది. ఆ సమయంలో మహిళలు పరదా, బాల్య వివాహం, దేవదాసి వ్యవస్థలచే బంధించబడి బాధింపబడుతుండగా, ఈ వేదిక వారికి స్వరం ఇచ్చింది. గృహసీమకు మాత్రమే పరిమితమయ్యే మహిళలు ఈ వేదిక ద్వారా తమ సమస్యలను బహిరంగంగా చర్చించగలిగారు.

నాయకత్వం మరియు ప్రధాన కార్యకర్తలు

ఎంతోమంది ధైర్యవంతులూ, చైతన్యవంతులూ అయన మహిళలు ఈ ఉద్యమానికి నాయకత్వం వహించారు. నడింపల్లి సుందరమ్మ, టంగుటూరి వరలక్ష్మమ్మ, మాడపాటి మాణిక్యాంబ, బూర్గుల అనంత లక్ష్మీదేవి, పులిజాల కమలాబాయి వంటి వారు మహిళా చైతన్యంలో గొప్ప దిశానిర్దేశకులుగా నిలిచారు. వారు తమ వ్యక్తిగత జీవితాలను ఉద్యమానికి అంకితం చేశారు. వితంతు వివాహాన్ని ధైర్యంగా అంగీకరించిన వరలక్ష్మమ్మ సమాజంలోని పురాతన భావజాలానికి ధీటుగా నిలిచిన ఒక గొప్ప ఉదాహరణ.

ఆంధ్ర మహాసభతో అనుసంధానం

ఆంధ్ర మహిళా సభ, ఆంధ్ర మహాసభ వేదికల ద్వారా కార్యకలాపాలు నిర్వహిస్తూ, ఒకే దిశగా పోరాడింది. మహిళల సమస్యలు సమాజ హితంలో భాగంగా చర్చించబడ్డాయి. నిజాం ప్రభుత్వానికి మెమోరాండంలు పంపడం, చట్ట సవరణలకు తీర్మానాలు చేయడం ద్వారా సభ తన ప్రాముఖ్యతను చాటింది. మహిళల సమస్యలు స్వతంత్ర ఉద్యమానికి అనుబంధంగా గుర్తించబడ్డాయి.

ముఖ్య సమావేశాలు మరియు చారిత్రక తీర్మానాలు

1930 జోగిపేట సమావేశం ఈ ఉద్యమానికి తొలి బలమైన వేదికను ఇచ్చింది. 1931 దేవరకొండలో జరిగిన సమావేశంలో టంగుటూరి వరలక్ష్మమ్మ పరదా విధానాన్ని వ్యతిరేకించి మాట్లాడారు. 1934 ఖమ్మంలో యెల్లాప్రగడ సీతాకుమారి ఆధ్యక్షతన జరిగిన సమావేశంలో బాల్య వివాహాలపై తీర్మానాలు ఆమోదించబడ్డాయి. 1935 సిరిసిల్ల లో సమావేశంలో మహిళా సంక్షేమంపై దృష్టి సారించబడింది. 1937 నిజామాబాద్ సమావేశంలో నిజాం రాజాస్థాన ఫర్మానా ద్వారా వితంతు వివాహాలకు అనుమతి రావడం మహిళా ఉద్యమం చరిత్రలో ఘనమైన విజయంగా నిలిచింది. 1940 చిల్కూరు సమావేశంలో పులిజాల కమలాబాయి నాయకత్వంలోని మహిళలు పురుషాధిపత్యాన్ని ధీటుగా ఎదుర్కొని "మా అవసరాలను మేమే నిర్ణయించుకుంటాం" అన్న నినాదం ద్వారా ఉద్యమానికి ఒక బలమైన నినాదాన్ని అందించారు.

సంఘంలో మార్పు తీసుకువచ్చిన ఉద్యమం

ఈ ఉద్యమం క్రమంగా సామాజిక సమస్యల నుండి రాజకీయ ఉద్యమంగా విస్తరించడమే కాకుండా, చట్ట పరంగా మార్పులకు దోహదపడింది. నిజాం ప్రభుత్వానికి నేరుగా విజ్ఞప్తులు చేయడం ద్వారా మహిళల విద్య, ఆస్తి హక్కులు, మరియు మత ఆధారిత అణచివేతలపై చట్ట సవరణలు పొందేందుకు ప్రేరణగా మారింది. మహిళల ఆత్మగౌరవం మరియు స్వీయ హక్కులపై చైతన్యం పెంచడానికి ఈ సంస్థ బలమైన వేదికగా నిలిచింది.

ఆంధ్ర మహిళా సభ – మద్రాసు నుండి హైదరాబాద్‌కు విస్తరణ

డాక్టర్ దుర్గాబాయి దేశ్‌ముఖ్ 1937లో మద్రాసులో ఆంధ్ర మహిళా సభను ప్రారంభించారు. స్వాతంత్ర్య ఉద్యమం నుంచి పొందిన అనుభవంతో ఆమెకు మహిళల సమస్యలపై లోతైన అవగాహన ఏర్పడింది. ప్రారంభ దశలోనే ఆమె మహిళల విద్య, ఆరోగ్యం, ఆర్థిక స్వావలంబనను లక్ష్యంగా పెట్టుకుని పలు కార్యక్రమాలు ప్రారంభించారు. వనితా మాహా విద్యాలయం ద్వారా మహిళా విద్యలో విప్లవాత్మక మార్పులు తీసుకొచ్చారు. 1948లో హైదరాబాద్ భారత యూనియన్‌లో విలీనం అయిన తరువాత, ఆమె ఆధ్వర్యంలో ఆంధ్ర మహిళా సభ హైదరాబాద్ శాఖను ప్రారంభించారు.

హైదరాబాద్ శాఖ సేవల విస్తరణ

హైదరాబాద్ శాఖ ద్వారా పలు సేవా కార్యక్రమాలు ప్రారంభించబడ్డాయి. ప్రాథమిక విద్యా కేంద్రాలు, గర్భిణీ సదుపాయాలు, నర్సింగ్ కోర్సులు, వసతి గృహాలు మొదలైనవి ఇందులో ఉన్నాయి. ఈ సేవలన్నీ గ్రామీణ ప్రాంతాల మహిళలకు పట్టణాలలో ఉన్న అవకాశాలను అందించాయి. విద్యార్థినులు, అనాథ బాలికలు, వితంతువులు ఇలా అనేక మహిళలు ఈ కేంద్రాల ద్వారా మానవోన్నతిని పొందారు.

హైదరాబాద్ శాఖ ద్వారా:

ప్రాథమిక పాఠశాలలు, నర్సింగ్ కోర్సులు, గర్భిణీ సదుపాయ కేంద్రాలు, విద్యార్థిని వసతి గృహాలు ప్రారంభించబడ్డాయి.

7. ప్రముఖ ప్రాజెక్టులు మరియు విస్తరణ

వసతి గృహాలు:  ఆంధ్ర మహిళా సభ ఆధ్వర్యంలో నడుపబడిన హోస్టళ్ళు గ్రామీణ ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన విద్యార్థినులకు హైదరాబాద్ వంటి నగరాల్లో చదువుకోడానికి అద్భుతమైన అవకాశాన్ని కల్పించాయి. గవర్నమెంట్ సహకారంతో కూడిన సంక్షేమ విధానాలకు ఆదర్శంగా నిలిచాయి.

ఆరోగ్య కేంద్రాలు: ప్రసూతి పీడిత మహిళలకు చౌకగా, విశ్వసనీయ వైద్యం, తల్లిదండ్రులు లేకుండా పెరిగే బాలికలకు స్వయం నిబద్ధతపై శిక్షణ, కుటుంబ నియంత్రణపై ప్రచార కార్యక్రమాలు వంటివాటిపై దృష్ఠిసారించారు.

చట్టబద్ధ ఉద్యమంగా పరిణామం

మహిళలకు హక్కులు చట్టబద్ధంగా పొందేందుకు ఆంధ్ర మహిళా సభ కీలకంగా వ్యవహరించింది. వితంతు వివాహాలపై నిషేధం లేని ఫర్మానాలు, వర్ణాంతర సంబంధాల పిల్లలకు వారసత్వ హక్కులు కల్పించే తీర్మానాలు దీని ఆధ్వర్యంలో జరగడం చారిత్రక ఘటనలు. ఇది ఒక చట్టపరమైన ఉద్యమంగా, మహిళల శక్తిని న్యాయ ప్రాతిపదికన సమాజంలో ప్రతిష్ఠించాలన్న ఆశయాన్ని నెరవేర్చింది.

సాంస్కృతిక విప్లవంలో భూమిక

ఈ ఉద్యమం సాంస్కృతిక రంగానికీ విస్తరించి గ్రామీణ మహిళల్లో చైతన్యం పెంచేందుకు బుర్రకథలు, నాటకాలు, పాటల ద్వారా ప్రచారం చేపట్టింది. మాడపాటి మానిక్యాంబ, టంగుటూరి వరలక్ష్మమ్మ లాంటి రచయితలు సాహిత్యాన్ని ఆయుధంగా మలిచి సమాజాన్ని చైతన్యం వైపు నడిపించారు. గ్రామీణ సమాజాన్ని కూడా ఉద్యమం చైతన్యం చేసింది.

విద్యా సంస్థలు:
విద్యా సంస్థ పేరు - స్థాపిత సంవత్సరం - విశేషాలు
1940 లో వనితా మహా విధ్యాలయ ను మద్రాసులో ప్రారంభించారు. మొదట ఇది కళాశాలగా ప్రారంభం అయింది. 1958 లో ఆంధ్ర మహిళా సభ ఆర్ట్స్ మరియు సైన్స్ కళాశాల హైదరాబాదులో ప్రారంభించబడింది. దీనికి విశ్వవిధ్యాలయ UGC గుర్తింపు ఉంది.
1960 లో ఇన్స్టిట్టూట్ ఆఫ్ మెడికల్ సోషల్ వర్క్ వైద్య సామాజిక సేవలో శిక్షణ కోసం స్దాపించబడింది.
1971  లో ‘కాలేజ్ ఆఫ్ ఎడ్యుకేషన్ ఫర్ విమెన్’ అనే పేరుతో మహిళల కోసం ప్రత్యేక బి.ఎడ్ కళాశాల స్దాపించబడింది.

దేశవ్యాప్తంగా గుర్తింపు

ఈ సంస్థ సేవలు దేశవ్యాప్తంగా గుర్తింపు పొందాయి. జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ, సరోజినీ నాయుడు, రాధాకృష్ణన్ లాంటి నాయకులు సభ సేవలను ప్రశంసించారు. UNESCO వంటి అంతర్జాతీయ సంస్థల నుంచి గుర్తింపు లభించింది. ఆ సంస్థకు చెందిన విద్యార్థినులలో ఎందరో వైద్యులు, ఉపాధ్యాయులు, IAS అధికారులుగా ఎదిగారు. మహిళల్లో ఆత్మవిశ్వాసం పెరగడానికి ఇది దోహదపడింది.

వారసత్వం మరియు ప్రభావం

ఆంధ్ర మహిళా సభ ద్వారా ఏర్పడిన చైతన్యం తరం తరానికి మార్గదర్శిగా నిలిచింది. గ్రామీణ స్థాయిలోనూ మహిళలలో చట్టబద్ధతపై అవగాహన పెరిగింది. ఇది ఒక ప్రాంతీయ ఉద్యమంగా ప్రారంభమై, జాతీయ మహిళా చైతన్యంలో ఒక విశిష్టమైన అధ్యాయంగా నిలిచింది. సాంప్రదాయాలకు వ్యతిరేకంగా నిలిచి, మహిళల స్వేచ్ఛకు మార్గం వేసిన ఉద్యమంగా ఇది నిలిచింది.

ముగింపు

ఆంధ్ర మహిళా సభ అనేది కేవలం సేవా కార్యక్రమాల పరిమితికి లోబడిన సంస్థ కాదు. ఇది సమాజ మార్పు కోసం పోరాడిన మహిళా చైతన్య ఉద్యమం. ఇది తెలుగు మహిళల ఆత్మగౌరవానికి, విద్యాభివృద్ధికి, హక్కుల సాధనకు మార్గదర్శిగా నిలిచింది. అనేక విభాగాలలో దీని విజయాలు కనిపిస్తున్నా, అసలు గమ్యం – సమానత్వం, స్వావలంబన – కోసం పోరాటం కొనసాగుతూనే ఉంది. ఈ ఉద్యమం ఒక చరిత్ర కాదు, ఒక జీవన తత్వం – ఎందుకంటే ఇది మహిళలు తమ జీవితాలను తాము నిర్మించుకోవాలన్న ఆశయాన్ని నమ్మింది, పోరాడింది, ఆ కలను నిజం చేసింది.