Violation of Gentle men's agreement / Pedda Manushula Oppanda - Agitation for separate Telangana State

 

Violation of Gentle men's agreement / Pedda Manushula Oppanda - Agitation for separate Telangana State

ప్రశ్న: జెంటిల్‌మెన్స్ అగ్రిమెంట్ / పెద్దమనుషుల ఒప్పందం ఉల్లంఘన – ప్రత్యేక తెలంగాణ రాష్ట్రం కోసం ఆందోళన

జవాబు: 

 పరిచయం  

ఈ సమాచారం ఆడియో రూపంలో కూడా లభిస్తుంది.

జెంటిల్‌మెన్స్ అగ్రిమెంట్ అనేది నమ్మకం మరియు పరస్పర అవగాహన ఆధారంగా రూపొందిన ఒక అనధికారిక ఒప్పందం. ఇది రాజకీయ మరియు సామాజిక ఏర్పాట్లను రూపొందించడంలో కీలక పాత్ర పోషించింది. ఈ ఒప్పందం తెలంగాణ యొక్క ప్రయోజనాలను కాపాడటానికి ఉద్దేశించబడింది, ఇది ప్రత్యేక సాంస్కృతిక, ఆర్థిక మరియు చారిత్రక లక్షణాలను కలిగి ఉంది. అయితే, ఈ ఒప్పందం యొక్క పదేపదే ఉల్లంఘనలు తెలంగాణ ప్రజలలో అసంతృప్తిని రేకెత్తించాయి, ఫలితంగా ప్రత్యేక రాష్ట్ర ఉద్యమం తీవ్రమైంది. 1969లో జరిగిన ఆందోళన ఈ ప్రాంత చరిత్రలో ఒక కీలకమైన టర్నింగ్ పాయింట్‌గా నిలిచింది, ఇది లోతైన అసమానతలను మరియు ఒప్పందం యొక్క వాగ్దానాలను నెరవేర్చడంలో విఫలమైన వైఫల్యాన్ని హైలైట్ చేసింది. ఈ వ్యాసం జెంటిల్‌మెన్స్ అగ్రిమెంట్ యొక్క మూలాలు, నిబంధనలు, ఉల్లంఘనలు, 1969 ఆందోళన మరియు 2014లో తెలంగాణ రాష్ట్ర ఏర్పాటు - ఈ సంఘటనల యొక్క సామాజిక-రాజకీయ కారణాలు విస్తృత ప్రభావాలను వివరిస్తుంది.

జెంటిల్‌మెన్స్ అగ్రిమెంట్ యొక్క చారిత్రక సందర్భం

1956లో జెంటిల్‌మెన్స్ అగ్రిమెంట్ స్వాతంత్ర్యానంతర భారతదేశంలో రాజకీయ పునర్వ్యవస్థీకరణ యొక్క ముఖ్యమైన సమయంలో ఉద్భవించింది. 1955లో రాష్ట్ర పునర్వ్యవస్థీకరణ కమిషన్ (SRC) భాషాపరమైన రాష్ట్రాల ఏర్పాటును సిఫారసు చేసింది, భారతదేశం యొక్క భాషా వైవిధ్యాన్ని ప్రతిబింబించే పరిపాలనా యూనిట్లను సృష్టించడం లక్ష్యంగా పెట్టుకుంది. ఈ సందర్భంలో, తెలుగు మాట్లాడే ఆంధ్ర మరియు తెలంగాణ ప్రాంతాలను ఒకే ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రంగా విలీనం చేయాలనే ప్రతిపాదన వివాదాస్పదమైంది. మద్రాస్ ప్రెసిడెన్సీలో భాగంగా ఆంధ్ర ఉండేది. 1953లో ఆంధ్ర రాష్ట్రంగా ఏర్పడింది, అయితే నిజాం పాలనలో భాగమైన తెలంగాణకు విభిన్న చారిత్రక గతి ఉంది. SRC మొదట తెలంగాణను ప్రత్యేక రాష్ట్రంగా కొనసాగించాలని, హైదరాబాద్ రాష్ట్రంగా పిలవబడాలని సిఫారసు చేసింది, 1961 తర్వాత తెలంగాణ శాసనసభ టాబైత్రీ వంతు మెజారిటీతో ఆమోదించినట్లయితే ఆంధ్రతో విలీనం చేయవచ్చని సూచించింది. అయితే, రాజకీయ ఒత్తిళ్లు మరియు చర్చలు ఒక రాజీకి దారితీశాయి. ఆంధ్ర మరియు తెలంగాణ నాయకులు ఫిబ్రవరి 20, 1956న జెంటిల్‌మెన్స్ అగ్రిమెంట్‌పై సంతకం చేశారు, ఇది విలీనాన్ని సులభతరం చేయడానికి మరియు తెలంగాణ యొక్క ఆందోళనలను పరిష్కరించడానికి ఉద్దేశించబడింది, ఇది ఆర్థికంగా అభివృద్ధి చెందిన ఆంధ్ర ప్రాంతం ఆధిపత్యం గురించి ఆందోళనలను కలిగి ఉంది. ఈ ఒప్పందం అనధికారికమైనది. దీని సాధ్యాసాధ్యాలు, లాభ నష్టాలు ఒప్పందంపై సంతకం చేసినవారి నియతి పై ఆధారపడింది.

జెంటిల్‌మెన్స్ అగ్రిమెంట్ యొక్క కీలక నిబంధనలు

జెంటిల్‌మెన్స్ అగ్రిమెంట్ ఏకీకృత రాష్ట్రంలో తెలంగాణ ప్రయోజనాలను కాపాడటానికి అనేక రక్షణలను వివరించింది. రాజకీయ శక్తి సమాన పంపిణీ ఒక కేంద్ర నిబంధన. ఇది సిక్స్టీ, ఫార్టీ 60:40 క్యాబినెట్ విభజనను నిర్ధారించింది, ఆంధ్ర ప్రాంతం వారికి 60 శాతం, తెలంగాణ నాయకులకు 40 శాతం మంత్రి పదవులు ఉండేలా చేసింది. అదనంగా, ఆంధ్రప్రదేశ్ ముఖ్యమంత్రి ఆంధ్ర ప్రాంతం నుండి ఉంటే, ఉప ముఖ్యమంత్రి పదవి తెలంగాణ నాయకుడికి కేటాయించబడుతుంది. దీని ద్వారా శక్తి సమతుల్యత సాధించవచ్చని భావించింది. ఈ ఒప్పందం తెలంగాణ ప్రాంతీయ కౌన్సిల్‌ను ఏర్పాటు చేసింది, ఇది తెలంగాణా ప్రాంతంలో అభివృద్ధిని పర్యవేక్షించడం మరియు తెలంగాణ యొక్క ప్రయోజనాలకు ప్రాధాన్యత ఇవ్వడం లక్ష్యంగా పెట్టుకుంది.

ఉపాధి విషయంలో, ఈ ఒప్పందం హైదరాబాద్ ముల్కీ నియమాల ఆధారంగా నివాస నియమాలను నిర్ణయించింది. ఇవి తెలంగాణలో 15 సంవత్సరాల నివాసం వారికి సబార్డినేట్ ప్రభుత్వ పోస్టులకు అర్హత కోసం. ఈ నిబంధన తెలంగాణ నివాసితులకు, ముఖ్యంగా ప్రభుత్వ రంగంలో, ఉపాధి అవకాశాలను భద్రపరచడం మరియు ఆంధ్ర నుండి వచ్చే నాన్-లోకల్ వారితో పోటీ నుండి వారిని రక్షించడం లక్ష్యంగా పెట్టుకుంది. ఈ ఒప్పందం విద్యా సౌకర్యాల లోపాలను కూడా పరిష్కరించింది. తెలంగాణలోని స్థానిక విద్యార్థులకు ప్రయోజనం కలిగించడానికి టెక్నికల్ విద్యతో సహా ఇప్పటికే ఉన్న విధ్యా సంస్థలను నిర్వహించడం మరియు మెరుగుపరచడానికి వాగ్దానం చేసింది.

రాష్ట్ర వ్యయం కేటాయింపు మరో కీలక అంశం. రాష్ట్ర బడ్జెట్‌లో కేంద్ర మరియు సాధారణ పరిపాలన కోసం ఖర్చు ఆంధ్ర మరియు తెలంగాణ మధ్య సమానంగా పంచబడాలని ఒప్పందం నిర్దేశించింది, మిగిలిన ఆదాయం తెలంగాణ అభివృద్ధి ప్రాజెక్టుల కోసం రిజర్వ్ చేయబడుతుంది. ఇది ప్రాంతం యొక్క మౌలిక సదుపాయాలు మరియు ఆర్థిక లోటును పరిష్కరించడానికి ఉద్దేశించబడింది. అదనంగా, హైదరాబాద్ యొక్క వారసత్వం కింద తెలంగాణ యొక్క భాషా వైవిధ్యాన్ని గుర్తిస్తూ, ఐదు సంవత్సరాల పాటు రాష్ట్రం యొక్క పరిపాలన మరియు న్యాయ వ్యవస్థలలో ఉర్దూ యొక్క స్థితిని కొనసాగించాలని ఒప్పందం వాగ్దానం చేసింది.

జెంటిల్‌మెన్స్ అగ్రిమెంట్ ఉల్లంఘనలు

అయితే, సదుద్దేశపూర్వక నిబంధనలు ఉన్నప్పటికీ, పెధ్దమనుషుల ఒప్పందాన్ని స్థిరంగా ఉల్లంఘించారు. ఇది తెలంగాణ ప్రజలలో అవిశ్వాసం మరియు అసంతృప్తిని నాటింది. మొదటి ఉల్లంఘనలలో ఒకటి 1956లో నీలం సంజీవ రెడ్డి ఆంధ్రప్రదేశ్ యొక్క మొదటి ముఖ్యమంత్రిగా నియమించబడినప్పుడు జరిగింది. ఒప్పందానికి విరుద్ధంగా, అతని పదవీ కాలంలో తెలంగాణ నుండి ఉప ముఖ్యమంత్రి నియమించబడలేదు, ఇది వాగ్దానం చేసిన శక్తి సమతుల్యత ఏర్పాటు నిర్లక్ష్యానికి సంకేతం. ఈ సంఘటన భవిష్యత్తు ఉల్లంఘనలకు ఒక ఉదహరణ. ఎందుకంటే తరువాత కాలంలో 60:40 క్యాబినెట్ విభజనను, తెలంగాణ ప్రాంతీయ కౌన్సిల్‌ను విస్మరించారు.

ఉపాధి రంగంలో, ముల్కీ నియమాలు తరచూ ఉల్లంఘించబడ్డాయి. ఆంధ్ర నుండి వచ్చే నాన్-లోకల్స్ నకిలీ ముల్కీ సర్టిఫికెట్లను సమకూర్చుకోవడం ద్వారా తెలంగాణలో ఉద్యోగాలను సాధించారు, ఇది స్థానికుల ఉపాధి అవకాశాలను హరించింది. రాష్ట్ర ప్రభుత్వం నివాస నియమాలను అమలు చేయడంలో విఫలమవడం తెలంగాణ యువతలో నిరుద్యోగాన్ని తీవ్రతరం చేసింది, ముఖ్యంగా విద్య మరియు ప్రభుత్వ సేవల వంటి కీలక రంగాలలో. ఉదాహరణకు, 1959లో పంచాయత్ రాజ్ సంస్థల ఏర్పాటు తెలంగాణలోని పాఠశాలలో ఆంధ్ర ఉపాధ్యాయుల నియామకానికి దారితీసింది. స్థానికులకు సరైన అర్హత లేదని ఆంధ్ర వారిని నియమించారు.

వనరుల కేటాయింపు మరో ముఖ్యమైన ఉల్లంఘన. తెలంగాణ అభివృద్ధి కోసం మిగులు ఆదాయాన్ని రిజర్వ్ చేయాలని పెద్దమనుషుల ఒప్పందం వాగ్దానం చేసినప్పటికీ, రాష్ట్ర బడ్జెట్లు తరచూ ఆంధ్ర ప్రాంతంలోని ప్రాజెక్టులకు ప్రాధాన్యత ఇచ్చాయి. తెలంగాణ యొక్క వ్యవసాయ ఆర్థిక వ్యవస్థకు కీలకమైన నీటిపారుదల సౌకర్యాలు తెలంగాణా రైతులకు నష్టం చేకూరుస్తూ ఆంధ్రకు కేటాయించబడ్డాయి. తెలంగాణలో మౌలిక సదుపాయాలపై పెట్టుబడి లేకపోవడం, ఆంధ్రకు నిధుల మళ్లింపు ఆర్థిక అసమానతలను మరింత తీవ్రతరం చేసింది మరియు నిర్లక్ష్యం యొక్క కథనాన్ని బలపరిచింది.

సామాజిక-రాజకీయ మార్పులు - పెరుగుతున్న అసంతృప్తి

జెంటిల్‌మెన్స్ అగ్రిమెంట్ యొక్క ఉల్లంఘనలు కేవలం పరిపాలనా లోపాలు కాదు, కానీ లోతైన సామాజిక-రాజకీయ మార్లులను ప్రతిబింబించాయి. ఆంధ్ర ప్రాంతం, దాని పెద్ద జనాభా, అభివృద్ధి చెందిన ఆర్థిక వ్యవస్థ, మరియు బలమైన రాజకీయ ప్రాతినిధ్యంతో, రాష్ట్ర పరిపాలనలో ఆధిపత్యం వహించింది. ఈ అసమతుల్యత రాష్ట్ర శాసనసభలో స్పష్టంగా కనిపించింది, ఇక్కడ ఆంధ్ర నాయకులు గణనీయమైన ప్రభావాన్ని కలిగి ఉన్నారు, తరచూ తెలంగాణ ఆందోళనలను పక్కన పెట్టారు. కోస్తా  ఆంధ్ర నుండి తెలంగాణలోకి, ముఖ్యంగా హైదరాబాద్‌లోకి వలస వచ్చిన వ్యక్తుల ఆగమనం సామాజిక ఉద్రిక్తతలను మరింత పెంచింది. రాష్ట్ర రాజధానిగా హైదరాబాద్ ఆర్థిక మరియు రాజకీయ కార్యకలాపాల కేంద్రంగా మారింది, కానీ తెలంగాణ నివాసితులు ఆంధ్ర ఉన్నతవర్గాలు వ్యాపారాలు, వ్యవసాయం మరియు ప్రభుత్వ పదవులలో ఆధిపత్యం వహించడంతో అన్ని రకాలుగా హీనంగా మారారు.

ఒప్పందం యొక్క రక్షణలను అమలు చేయడంలో విఫలమవడం తెలంగాణ ప్రజలలో, ముఖ్యంగా యువత మరియు మేధావులలో అసంతృప్తి పెరుగింది.

1969 తెలంగాణ ఆందోళన: కారణాలు

జెంటిల్‌మెన్స్ అగ్రిమెంట్ యొక్క ఉల్లంఘనల నుండి ఉద్భవించిన అసంతృప్తుల ఫలితంగా 1969 ప్రత్యేక తెలంగాణ ఆందోళన మొదలైంది. జనవరి 3, 1969న జస్టిస్ కుప్పుస్వామి ఇచ్చిన కోర్టు తీర్పు, ఏప్రిల్ 30, 1968న జారీ చేయబడిన ఒక ప్రభుత్వ ఆదేశం ఆంధ్రప్రదేశ్ స్టేట్ ఎలక్ట్రిసిటీ బోర్డ్ (APSEB)కు వర్తించదని ప్రకటించింది. ఈ తీర్పు స్థానిక ఉపాధి రక్షణలను ఉల్లంఘించింది. ఈ తీర్పు, ముఖ్యంగా కొత్తగూడెం పవర్ ప్లాంట్‌లో ప్రాంతేతరులకు అనుకూలంగా ఉండడం, విస్తృతమైన ఆగ్రహానికి దారితీసింది.

ఒప్పందం యొక్క రక్షణల అమలు కోసం ఖమ్మం జిల్లాకు చెందిన ఒక విద్యార్థి ఆమరణ నిరాహార దీక్షతో ఆందోళన ప్రారంభమైంది. ఈ నిరసన చర్య విస్తృతంగా ప్రజలలో స్పందన కలిగించింది, ముఖ్యంగా విద్యార్థులు, ఉద్యోగులు మరియు మేధావులు దీనికి తీవ్రంగా స్పందించారు. ఈ ఉద్యమం త్వరగా విస్తరించి తెలంగాణ యొక్క పట్టణ మరియు గ్రామీణ ప్రాంతాలలో నిరసనలు వ్యాపించాయి. తెలంగాణ నాన్-గెజెటెడ్ ఆఫీసర్స్ (TNGO) యూనియన్, KR అమోస్ వంటి వ్యక్తుల నాయకత్వంలో, మరియు తెలంగాణ ప్రాంతీయ సమితి సమన్వయం చేసిన సంస్థలు సమర్థనను సమీకరించడంలో కీలక పాత్ర పోషించాయి. ఈ ఆందోళన దాని తీవ్రతకు ప్రసిద్ధి చెందింది, దాదాపు 369 మంది ప్రాణాలు కోల్పోయారు, ఇది ప్రజల ఆగ్రహం మరియు ప్రమాదాల లోతును ప్రతిబింబిస్తుంది.

1969 ఆందోళన యొక్క కీలక సంఘటనలు మరియు ఫలితాలు

1969 ఆందోళన లో భాగంగా అనేక ముఖ్యమైన సంఘటనలు దాని గమనాన్ని రూపొందించాయి. 1964-65లో KR అమోస్ నాయకత్వంలో TNGO యూనియన్ ఏర్పాటు ఆందోళనలో ముందస్తుగా ఉంది. ఇది తెలంగాణ ఉద్యోగుల అసంతృప్తులను పరిష్కరించడానికి ప్రయత్నించింది. ముల్కీ నియమాల ఉల్లంఘన మరియు ప్రభుత్వ ఉద్యోగాలలో ఉన్నత స్ధానంలో ఉన్న ఆంధ్రుల ఆధిపత్యాన్ని హైలైట్ చేయడానికి యూనియన్ యొక్క ప్రయత్నాలు విస్తృత సమీకరణకు పునాది వేశాయి. కోలిశెట్టి రామదాసు ద్వారా తెలంగాణ రీజనల్ సమితి స్థాపన ఈ ఆందోళనలను మరింత విస్తరించి, ప్రత్యేక రాష్ట్రం కోసం న్యాయవాదం చేసింది.

జనవరి 3, 1969 కోర్టు తీర్పు ఒక ఫ్లాష్‌పాయింట్‌గా పనిచేసింది, ప్రాంతంలో నిరసనలను రేకెత్తించింది. విద్యార్థులు, ఉద్యోగులు మరియు రైతు శక్తులు కలిసి ర్యాలీలు, సమ్మెలు మరియు ప్రదర్శనలను నిర్వహించారు. ఈ ఆందోళన జయశంకర్ యొక్క నాగార్జున సాగర్ ప్రాజెక్ట్‌ - పై పరిశోధనా పత్రం వంటి మేధో సహకారాలను కూడా చూసింది, ఇది నీటిపారుదల ప్రయోజనాల యొక్క అసమాన పంపకాన్ని హైలైట్ చేసింది. మే 20, 1969న ఉస్మానియా యూనివర్శిటీ ప్రొఫెసర్ల సమావేశం ఈ ఉద్యమం యొక్క విద్యావేత్తల మరియు మేధో సమర్థనను మరింత బలపరిచింది.

ఆందోళన యొక్క ఫలితాలు మిశ్రమంగా ఉన్నాయి. ఇది తక్షణ రాష్ట్ర హోదాను సాధించడంలో విఫలమైనప్పటికీ, ఇది తెలంగాణ యొక్క అసంతృప్తులను కేంద్ర ప్రభుత్వం దృష్టిలో పడేలా చేసింది. 1972 లో తెలంగాణ కు చెందిన జె.వి. నరసింగ రావును ఉప ముఖ్యమంత్రిగా నియమించడం ఈ ఆందోళన ఫలితమే. ఈ ఉద్యమం భవిష్యత్ ఆందోళనలకు పునాది వేసింది. 2001లో K. చంద్రశేఖర రావు ద్వారా తెలంగాణ రాష్ట్ర సమితి (TRS) ఏర్పాటుకు దారితీసింది. TRS యొక్క నిరంతర న్యాయపోరాటం ఇరవై ఒకటో శతాభ్ధం ప్రారంభంతోనే ఆందోళనలతో మొదలై జూన్ 2, 2014న తెలంగాణ రాష్ట్ర ఏర్పాటుకు దారితీసింది.

విస్తృత ప్రభావాలు మరియు వారసత్వం

పెధ్ధమనుషుల ఒప్పందం అగ్రిమెంట్ యొక్క ఉల్లంఘనలు మరియు 1969 ఆందోళన తెలంగాణ యొక్క గుర్తింపు మరియు రాజకీయ స్పృహపై లోతైన ప్రభావాన్ని చూపాయి. ఈ ఆందోళన అనధికారిక ఒప్పందాల యొక్క పరిమితులను హైలైట్ చేసింది, ముఖ్యంగా ఒక ప్రాంత రాజకీయ నాయకులకు సమాన పంపకంలో ఆసక్తి లేనప్పుడు  అణచివేత, దోపిడీకి వ్యతిరేకంగా స్వీయ-పరిపాలన కోసం డిమాండ్‌ను బలపరిచింది. ఈ ఉద్యమం క్షేత్రస్ధాయి సమీకరణ యొక్క శక్తిని కూడా హైలైట్ చేసింది, విద్యార్థులు, ఉద్యోగులు మరియు మేధావుల యొక్క సామూహిక నిర్ణయాన్ని ప్రదర్శించింది. 2014లో తెలంగాణ ఏర్పాటు ఈ ఆందోళన యొక్క వారసత్వంగా నిలిచింది, ఇది ఒక రాజకీయ విజయం మాత్రమే కాకుండా ప్రాంతం యొక్క ప్రత్యేక గుర్తింపు మరియు వందల సంవత్సరాల ఆకాంక్షలను నెరవేర్చింది.

జెంటిల్‌మెన్స్ అగ్రిమెంట్ మరియు దాని ఉల్లంఘనలు భారతదేశం యొక్క సమాఖ్య నిర్మాణంలో ప్రాంతీయ సమానత్వం మరియు ఒప్పందాలను గౌరవించడం యొక్క ప్రాముఖ్యతను నొక్కి చెప్పాయి. సమైఖ్య రాష్ట్రంలో తెలంగాణ చేదు అనుభవాలు సమాన అభివృద్ధి మరియు ప్రాతినిధ్యం కోసం బలమైన యంత్రాంగాల అవసరాన్ని హైలైట్ చేస్తుంది.

ముగింపు

1956 జెంటిల్‌మెన్స్ అగ్రిమెంట్ ఆంధ్ర మరియు తెలంగాణ ప్రయోజనాలను సమతుల్యం చేయడానికి ఒక చిత్తశుధ్ధి లేని అసంపూర్ణ ప్రయత్నం. దాని నిబంధనలు, తెలంగాణ యొక్క రాజకీయ, ఆర్థిక మరియు సాంస్కృతిక ప్రయోజనాలను కాపాడటానికి ఉద్దేశించినవి, కానీ ఆచరణలో స్థిరంగా ఉల్లంఘించబడ్డాయి. ఇది విస్తృత అసంతృప్తికి దారితీసింది మరియు 1969 ఆందోళనకు దారితీసింది. ఈ ఉద్యమం, ఒక కోర్టు తీర్పు ద్వారా రేకెత్తించబడి, సంవత్సరాల నిర్లక్ష్యంతో ఆజ్యం పోయబడింది. తెలంగాణ యొక్క స్వయం పాలన ఉద్యమంలో ఒక కీలక మలుపుగా నిలిచింది. ఇది తక్షణ రాష్ట్ర హోదాను సాధించకపోయినప్పటికీ, 2014లో తెలంగాణ ఏర్పాటుకు దారితీసిన భవిష్యత్ ఉద్యమాలకు పునాది వేసింది. జెంటిల్‌మెన్స్ అగ్రిమెంట్ మరియు దాని ద్వారా రేకెత్తిన ఆందోళన యొక్క ఉదంతం భారతదేశం యొక్క విభిన్న సమాఖ్య వ్యవస్థలో సమానత్వం మరియు గుర్తింపు కోసం ప్రాంతీయ గుర్తింపుల యొక్క ఆవశ్యకతను సూచిస్తుంది.